Evangelisch-Lutherse gemeente - Adolf van Nieuwenaarlaan 3A

Door ds P.D. Wolthaus

In de Oosters-Orthodoxe kerk wordt het Kerstfeest niet gevierd op 25 december, maar pas op 6 januari, op het feest van Epifanie. Het is het feest van de doop van Jezus in de Jordaan, en daarmee van het begin van Jezus optreden. In het Westen, waar op dat moment het kerstfeest al was gevierd, werd Epifanie het feest van de drie magiërs, over wie Mattheus schrijft in zijn evangelie.

Over deze magiërs is heel veel gespeculeerd: Wat zijn dat voor mannen? Waar kwamen ze vandaan? Hoeveel waren het er? Wat was er met die ster? Wat betekenen die geschenken? Zo ontstonden er allerlei legendes

Onder andere werd daarin gesuggereerd, dat goud staat voor de koninklijke status van Jezus, wierook voor zijn goddelijkheid en mirre voor zijn menswording. Rond 1100 bedacht de monnik Bernard van Clairvaux de grappigste betekenis, maar hij bedoelde het serieus: goud om de armoede van Jozef en Maria te verlichten, wierook om de stank uit de stal te verjagen en mirre om het kind te verzorgen.

En omdat koningen zo belangrijk waren in onze Westerse wereld, zijn die wijzen al snel uitgegroeid tot koningen, drie koningen omdat er drie geschenken waren. En in de fantasie van christenen uit vroeger eeuwen vertegenwoordigen ze ook de drie destijds bekende werelddelen : Azië (kameel), Afrika (olifant), de zwarte koning, en Europa (paard). En ze krijgen namen: Balthasar, Casper, en Melchior. Gaandeweg kwamen de drie dieren uit de verschillende continenten ook in de kerststal terecht.

Ook is er een traditie ontstaan van de drie leeftijden.

Op talloze schilderijen over deze drie, en in veel kerststallen zien we bijna altijd een oude koning, met baard – de enige die knielt en vaak ook zijn kroon of tulband afneemt – één van middelbare leeftijd, en een jeugdige figuur. Ze zijn het leven van de mens gaan symboliseren: verleden, heden en toekomst.

Dat is natuurlijk allemaal legendevorming, die met het verhaal niet zo veel meer te maken heeft. Maar de vraag is wel: hoe komt Mattheus eigenlijk aan zijn verhaal? Welnu, zijn inspiratie, om het verhaal juist zo te vertellen, vond hij bij Jesaja, hfdst. 60.

Daar lazen we:

“De volkeren zullen opgaan naar uw licht
En koningen (…..) naar uw stralende opgang (v.3)

En, even verderop:

“Een vloed van kamelen zal je land overspoelen
beladen met wierook en goud” (v.6).

En zo begint het verhaal:

“Sta op en schitter, Jeruzalem,
je licht is gekomen,
over jou schijnt de luister van de Heer”.

Dus niet alleen de zonen en dochters van Israel komen af op het licht, maar ook vreemde volkeren.

Bij deze woorden moet u bedenken dat het volk Israel toentertijd door die vreemde volkeren van alle kanten werd bedreigd en aangevallen. In die sfeer klinken hier bij Jesaja (c.60) en aan het begin van het volgende hoofdstuk woorden van bevrijding (61,1):

“De geest van God, de Heer, rust op mij…
Om aan de armen het goede nieuws te brengen
heeft hij mij gezonden
om aan verslagen harten hoop te bieden
aan gevangenen hun vrijlating bekend te maken
en aan geketenden hun bevrijding”

Jesaja wil het volk aansporen om de moed niet op te geven maar het vol te houden tegen alle verdrukking in.

U begrijpt, dat, toen Mattheus eeuwen later op zijn manier het verhaal over Jezus van Nazareth wilde vertellen, hij heeft teruggedacht aan deze profetieën uit het slotgedeelte van het Jesaja-boek

Jesaja 60 spreekt over de centrale plaats van Jeruzalem in de wereld. Daar in Jeruzalem schijnt het licht, de luister van de Eeuwige, van zijn thora.

In het verhaal van Mattheus wordt dat licht van Jesaja verbeeld door de ster. Hij vertelt hoe wijzen uit het oosten (de volkeren), geleid door de ster, die hen de weg wijst, het ware licht wisten te vinden. Want zij waren het, van wie gezegd kan worden:

“Duisternis bedekt de aarde
en donkerheid de volkeren” (Jesaja 60,2).

Eigenlijk gaat wat Mattheus met die ster uithaalt alle perken te buiten. Want wat deze ster doet, heeft nog nooit een ster gedaan, dat kan en zal ook geen enkele ster ooit doen: in beweging komen en zomaar ergens stilstaan. We kunnen er niet omheen: bij deze ster gaat het niet om astronomie maar om theologie, om een theologische ster. En Matheus heeft die ster bedacht om aan ons te vertellen dat het in dit kind van Bethlehem, dit koningskind, niet alleen gaat om Israel, maar om de hele bewoonde wereld.

De hele schepping was, om zo te zeggen, naar Bethlehem gekomen vanwege dit koningskind

Overigens: er staat niet dat de wijzen dit nieuwgeboren koningskind aanbidden, dat ze hem dus met God gelijkstellen, zoals sommige kerstliedjes ons laten zingen. Nee, zij buigen uit eerbied om hulde te brengen, zoals oosterse volkeren dat doen, aan mensen die zij hoogachten.

Het gaat om deze ene, die werkelijk koning genoemd mag worden, dit koningskind, waarnaar wijzen op zoek waren, kind van Bethlehem, symbool van een andere toekomst. Hij is bij Mattheus een tegenkoning (tegenmacht tegen de macht van de keizers en koningen van het romeinse rijk). Een koning, die geen koning wil zijn. Liever is hij ons aller dienaar, een knecht des Heren, zoals die waar Jesaja het over had.

Een koning van de zachte krachten, van een einde aan het geweld, van vrede, liefde en trouw, moed en geduld, vriendschap en genegenheid, van onopgeefbaar verzet tegen alle machten en krachten die het kleine en weerloze leven schenden en schaden.

In ons gericht zijn op deze koning gaat het om een gerichtheid van de geest, een gerichtheid van het hart, om keuzes (aldus Vaclav Havel, schrijver, dissident, politicus en president van Tsjechië, overleden 10 jaar geleden, in de week voor kerstnacht).

Keuzes door hoop gevoed, zegt hij. Maar let wel, hoop is niet hetzelfde als optimisme…. de overtuiging dat iets wel goed zal aflopen: het komt wel goed, joh! Dat optimisme vraagt van jou niets. Je hoeft er niets voor de te doen. Hoop is de zekerheid dat wat je doet zinvol/goed is ongeacht de afloop, of het resultaat.

Hoop geeft ook een andere manier van kijken. Hoop ziet in dit kind een andere werkelijkheid, beter gezegd, ziet een andere mogelijkheid, die tot werkelijkheid kan worden. De wijzen uit het oosten keren langs een andere weg terug. Hun weg voert niet meer langs Herodes, niet meer langs het centrum van de macht, de economie en de politiek van die dagen. Dat zou in het nieuwe jaar ook eens in Den Haag onderzocht moeten worden: of er geen andere weg is. Een weg die niet langer wordt bepaald door euro en economie, aandelen en beurskoersen, algoritmen en regels zijn regels, nationalisme en geopolitiek, maar door de mensenliefde van God (humaniteit), die zichtbaar is geworden in de verschijning van een kind. Wie het kind ziet, en daarmee die andere mogelijkheid, zal stralen van vreugde, zegt Jesaja.

Zo moge het zijn. Amen.