Historische Vereniging Arnemuiden - Kon. Julianalaan 4

Naar aanleiding van een verzoek in Arneklanken om meer informatie over de liedjes die over Arnemuiden zijn geschreven heb ik het volgende in mijn archief gevonden.

Diverse liedjes zijn er geschreven over de scheepsrampen die de bewoners van Arnemuiden hebben getroffen.

Het eerste liedje heet “Het klokje van Arnemuiden” is geschreven door E. Paoli, dat is een pseudoniem voor de in 1892 geboren Amsterdammer Henk Paauwe.

Paoli schreef onnoemelijk veel liedjes voor alle bekende en onbekende artiesten in die tijd.  Hij was een protestzanger, sneldichter, improvisator, degenslikker, telepaat en geheugenkunstenaar. Hij kon zich op al die beroepen voorbereiden omdat hij ook een paar jaar als onderwijzer voor de klas heeft gestaan.

Hij was de schrijver van het bekende liedje “De fles” wat jaren later door Jan Boezeroen ten gehore is gebracht maar reeds in 1923 door Lou Bandy op de plaat werd gezet. De schrijver kende de inhoud van de fles dan ook uit eigen ondervinding en is op 50 jarige leeftijd in 1942 zeer jong en armlastig overleden.

“ Het klokje van Arnemuiden” is vermoedelijk omstreeks 1925 geschreven maar is nooit bij de Buma/Stemra geregistreerd. Ook nu zijn er geen erfgenamen die zich voor de in 1942, eveneens in Amsterdam, overleden  Henk Paauwe inzake de rechten bij de Buma hebben aangemeld. Zodat  70 jaar na het overlijden van de schrijver, dus in 2012,  de rechten van dat lied geheel vrij zijn. Wel strijkt de uitgever van de liedjes van Paoli de rechten nu nog steeds op.

Het is heel goed mogelijk dat de schrijver inspiratie heeft geput uit de verschrikkelijke vissersramp die op 18 juli 1924 in de monding van de Westerschelde heeft plaats gevonden waarbij 15 vissers uit Arnemuiden en Vlissingen verdronken.

De muziek van het liedje werd geschreven door Willy Derby, pseudoniem voor Willy Dieben (1886–1944), maar wat velen niet weten is dat Willy de oudere broer was van Lou Bandy  (Lodewijk Ferdinand Dieben) die leefde van 1890 tot 1959.

Willy Derby heeft het “Klokje van Arnemuiden” wel gezongen en in die tijd werden er ten minste 1000 muziekbladen onder XYZ nr. 273 uitgegeven door de in Amsterdam aan de  Willemsparkweg 49 gevestigde muziekuitgeverij XYZ.

Bij het opheffen van deze uitgeverij zijn de rechten van dit liedje overgegaan naar EMCmusic in Naarden.

Het koor van de klederdrachtvereniging Ons Boeregoed uit Kruiningen heeft dit lied enige tijd op haar repertoire gehad, dat kon dan ook haast niet anders met drie Van Belzens in het koor.

De melodie loopt echter niet zo lekker als bij het lied “Als de klok van Arnemuiden” en het was dan ook geen echte meezinger. Dat is dan ook de reden dat “Het klokje van Arnemuiden” naar de achtergrond is geraakt en uit het repertoire is verdwenen. Wel is uiteraard “De Klok”  nog steeds in het repertoire van dat koor aanwezig.

In tegenstelling tot wat in het vorige nummer werd vermeld is Willy Derby niet de schrijver van het liedje met de titel “Het plekje bij den molen” waarvan het refrein “Daar bij die molen” is, want dat werd in 1935 geschreven en gecomponeerd door Jan van Laar sr.

Wel was Willy Derby de eerste zanger van dit liedje, maar hij had het niet zelf geschreven, die eer komt toch echt een ander toe.

Teksten van liedjes

Nu nog even een klein stukje over de teksten van liedjes die geclaimd worden door schrijvers maar die in werkelijkheid niet door hen zelf zijn geschreven. Als voorbeeld “Op de Grebbenberg” waarvan Willy Derby zegt dat hij de schrijver is maar in werkelijkheid is dit lied geschreven door Jacques van Tol, de grootste tekstschrijver van Nederland van vóór maar ook ver na de Tweede Wereldoorlog. Hij wordt ook wel “de spookschrijver” genoemd omdat hij veel teksten schreef en die verkocht aan artiesten die met de eer gingen strijken. Ook Louis en Heintje Davids maakten veel gebruik van de diensten van Jacques van Tol. Als Wim Sonneveld op het podium staat te verkondigen dat hij een liedje gaat zingen dat hij heeft geschreven “in de geest” van Louis Davids dan stond hij gewoon te liegen, want niet hij maar Jacques van Tol had die liedjes voor hem geschreven.

De artiesten die dit wisten hielden wijselijk hun mond omdat zij zelf ook gebruik maakten van de diensten van Van Tol.

Het zou te ver gaan om in dit blad nog verder in te gaan over de historie van het Nederlands-talige lied of cabaret maar hieruit blijkt overduidelijk dat niet alles is zoals het lijkt en niet alles lijkt zoals het in werkelijkheid is of was.

Van mijn wijze vader Klaas van Belzen (1897) kreeg ik de spreuk mee: jongen, hoe meer dat je weet, hoe meer dat je weet dat je eigenlijk niets weet, en dat geldt niet alleen op dit gebied maar is ook op elke andere materie van toepassing, want er zijn altijd weer mensen die nog meer weten over een onderwerp dan jij. Zelf leef en leer ik nog ieder dag met die spreuk, want het is altijd leuk om te vernemen dat er weer mensen zijn die nog meer over een bepaald onderwerp weten te vertellen en waarvan ik dus weer kan leren.

Als de klok van Arnemuiden

Het lied “Als de klok van Arnemuiden” heeft een bijzondere geschiedenis. Als het koor van Ons Boeregoed buiten de provincie optreedt en er wordt dan aan het publiek gevraagd of ze het Zeeuwse volkslied kennen dan wordt er steevast geantwoord dat “De klok van Arnemuiden”  het Zeeuwse volkslied is. Dat wil toch zeggen dat het lied  “wereldberoemd” is in geheel Nederland.

Het is niet met zekerheid te zeggen of in Sebaldeburen (gem. Grootegast) in de provincie Groningen de wieg ligt van de tekst van het overbekende lied, maar wel is met zekerheid  te zeggen dat Hendericus Mengers (Hannes en ook wel Rikus genoemd) , die bij zijn ouders in dat dorp woonde, aan de wieg stond van “Als de klok van Arnemuiden” zoals het nu nog wordt gezongen.

In diverse cafés in Nederland waaronder onder andere in Volendam werd het lied na de oorlog veel gezongen en was toen al aardig bekend.

Hannes Mengers was een eenzelvige man die zelf accordeon speelde en samen met enkele vrienden een muziekgezelschap vormde dat veel op feestjes speelde. Vermoedelijk is het lied na de Tweede Wereldoorlog vanuit Groningen over geheel Nederland uitgewaaierd zonder dat het ooit officieel bekend was. Het is ook niet uit te sluiten dat het lied is overgebracht door mannen uit Groningen die bij de droogmaking van Zeeland gingen werken en het liedje meenamen als leuke ballast.

In 1948 kreeg de in Utrecht wonende uitgever Buschmann steeds meer vraag naar het liedblad van het liedje “Als de klok van Arnemuiden”.  De heer Buschmann had de rechten nog niet in zijn bezit en via via hoorde hij dat de in de provincie Groningen wonende Mengers de tekst en de melodie van het liedje had gemaakt. Buschmann is toen op een zondag met de trein van Utrecht naar Groningen gereden en had zijn fiets meegenomen en hij reed vanaf het station in Groningen naar Sebaldeburen dat enige kilometers ten westen van de stad Groningen ligt.

Na enig onderhandelen werden de rechten van het liedje door Mengers verkocht aan uitgever Buschmann. Wel gaf Buschmann het advies aan Mengers om de melodie en de tekst te laten registreren bij een stichting zoals de Buma zodat het later ook voor hem nog geld op zou kunnen leveren. De leeftijd van Mengers, waarvan tot nu niet veel bekend is, was in 1948 ongeveer 35 jaar.

Dhr. Buschmann had zelf een goed gevoel voor de tekst en melodie van het liedje en de volgende dag is hij direct naar Hilversum gegaan. In Hilversum woonde en werkte bij de KRO als tekstschrijver een zekere Dico van der Meer en aan hem vroeg hij om de tekst van het door Mengers aangeleverde liedje zodanig te wijzigen dat het een echte meezinger zou worden. Van der Meer was zeer bekend en heeft veel teksten geschreven voor liedjes en programma’s, onder andere ook voor het radio programma Kris, Kras, Kruimeltje dat in die tijd een groot succes was. Hij heeft de woorden van het  liedje van Mengers dan ook geheel herschreven en door die wijziging werd vanaf die tijd Van der Meer dan ook officieel als de tekstschrijver van het lied aangeduid, maar de oorspronkelijke tekst werd gemaakt door Hannes Mengers.

In 1948 werd het lied “Als de klok van Arnemuiden” voor het eerst als liedblad uitgegeven door uitgeverij Buschmann onder no. 116 als een Walslied met muziek van H. Mengers en de tekst en bewerking van Dico van der Meer, alle rechten voorbehouden welke eigendom zijn van Buschmann – Utrecht.  De prijs van dat liedblad was toen 75 cent.

Uitgeverij Buschmann heeft veel muziekbladen uitgegeven en de directeur die het contract had ondertekend is in 1969 overleden. Zijn zoon heeft de uitgeverij tot 2002 voortgezet waarna de rechten van alle liedjes naar de erfgenamen van Buschmann zijn overgegaan en nog steeds ontvangt de familie de rechten van “Als de klok van Arnemuiden”.

Dico van der Meer is aan het begin van de jaren vijftig op een leeftijd van ongeveer 60 jaar overleden.  Van Mengers is (nog) niet bekend wanneer hij is geboren en ook niet hoe oud hij is geworden maar  toen enkele jaren geleden een dochter van uitgever Buschmann naar Groningen was afgereisd om Mengers te bezoeken bleek dat hij enkele jaren daarvoor was overleden.

Het zou leuk zijn als een historische vereniging in de provincie Groningen eens uit zou willen zoeken wie en wat Hannes Mengers was zodat de maker van de tekst van het bij ons zo bekende liedje postuum toch nog eens in de schijnwerpers zou komen te staan.

In 2000 werd door een onbekende tekstschrijver een “derde” couplet aan het lied toegevoegd met onderstaande tekst.

Jong en oud wij zullen blijven varen,

het is voor ons steeds weer het zeegat uit.

Stram en stoer doorstaan wij de gevaren,

tot ook eens voor ons de doodsklok luidt.

Deze tekst is echter nooit officieel aangemeld en mogelijk zijn er nog wel meer van die sneldichters die coupletten aan de originele tekst willen toevoegen.

Het overbekende lied werd en wordt nog veel gezongen door bijna alle shantykoren in Nederland en België. Ook de Havenzangers en de Straatzangers hebben dit lied gezongen maar het bekendst werd het in de vijftiger jaren van de vorige eeuw door de uitvoering van Max van Praag.

De Klokken van Arnemuiden.

Bij de Buma/Stemra staat ook het liedje “De Klokken van Arnemuiden” geregistreerd, maar ze hadden geen tekst en wisten alleen maar dat het werd gezongen door het Spakenburgs Visserskoor.

Maar omdat dit koor pas in 1995 werd opgericht en in haar repertoire slechts het normale lied van “De klok van Arnemuiden” heeft opgenomen denk ik niet dat er een lied bestaat met de titel “De Klokken van Arnemuiden”.

Wel is het mogelijk dat bij de droogmaking van het IJsselmeer (1928 –1932) al een liedje over de klok van Arnemuiden werd gezongen en dat het mogelijk die titel had. Indien dit zo is dan zal ik de tekst graag een keer ontvangen.

Voorlopig weten we nu wie de bekende liedjes van Arnemuiden hebben geschreven en ik sta, als archivaris van het Zeeuws en Vlaams Volksliederen Archief, geheel open voor meerdere liedjes over het zo bezongen bekendste dorp van Nederland.

Meer achtergrondinformatie over "Aan het strand stil en verlaten" en "Als de klok van Arnemuiden" kunt u vinden in het volgende artikel:  Aan het strand stil en verlaten