Stichting Zuidelijk Historisch Contact - Rithsestraat 32

Begin september verscheen het boek van Jos Wassink over prostitutie in ’s Hertogenbosch in de zeventiende en achttiende eeuw. Het is een rijk geïllustreerde uitgave. Hoe is de auteur tot de keuze gekomen van de afbeeldingen in het boek?

MET EEN KNIPOOG VAN JAN STEEN

Jos Wassink vertelt dat hij vrijwel meteen toen het duidelijk werd dat het boek fullcolour uitgegeven kon worden, in gedachten had om er afbeeldingen van zeventiende- en achttiende-eeuwse schilderijen in op te nemen. Zijn liefde voor kunstgeschiedenis kwam bovendrijven.

Wassink dacht aan de genrestukken van de Hollandse meesters. Er zijn veel zogenoemde ‘bordeeltjes’ geschilderd waarop jonge vrouwen staan die door een oude man worden verleid. Van Frans van Mieris de Oude zijn Het oestermaal en De bordeelscène opgenomen. Op beide schilderijen gedragen de vrouwen zich zo uitdagend dat de man de verleiding natuurlijk niet kan weerstaan. De vrouw was altijd het ondeugende wellustige schepsel. Een werk van Gerard ter Borch, De onwelkome boodschap, is meer beheerst. Een verliefde militair die een arm om zijn treurende liefje slaat, krijgt waarschijnlijk te horen dat hij haar zal moeten verlaten omdat hij naar een andere plaats of het front moet. 

Opvallend is dat in het werk van een vrouwelijk schilder als Judith Leijster de vrouw niet uitdagend is. In het ingetogen schilderij dat van haar in het boek is opgenomen biedt een man een vrouw geld aan. Zij moet er echter niets van weten en werkt stug door. 

Favoriet bij Wassink is de vrolijke Jan Steen. Van hem zijn maar liefst zes schilderijen opgenomen in het boek. Volgens de auteur is Steen een meester in het schilderen van taferelen van het dagelijks leven en dan vooral van herbergscènes. Zoals alle schilderijen uit die tijd bevatten ze morele waarschuwingen. Bij Steen zijn die altijd wel met een vette knipoog, vindt Jos.

SOLDATEN OP WACHT

Een ander genre in de Hollandse schilderkunst zijn de kortegaardjes. De term is afgeleid van het Frans ‘corps de garde’. Op de schilderijen zijn militairen in een wachtlokaal afgebeeld. De kortegaardjes geven een kijkje, zij het uiteraard erg verfraaid, in het dagelijks leven van militairen. Vaak zijn het wat protserige officieren, verveelde soldaten en wat hoerige vrouwen die zich vermaken in het lokaal. Ze houden zich bezig met gokken, roken, drinken en flierefluiten. Een aantal werken van dit genre is opgenomen in het boek. Het gros van de hoerenlopers in ’s-Hertogenbosch was immers militair en er waren veel ‘soldatenhoeren’ in de stad. Pieter Codde schilderde zelfs een vrouw die in het wachtlokaal bij een militair op schoot zit.

IN BOSSCHE STRATEN EN STEGEN

Vijftig foto’s in het boek zijn speciaal gemaakt. Alfons van Stiphout uit Amsterdam, die werkt als grafisch vormgever, heeft opnames gemaakt van panden, nauwe straatjes en vestingwerken in ’s-Hertogenbosch, plaatsen waar hoeren woonden en prostitutie plaatshad. Hij legde interieurs vast. Zo werden in het stadhuis de kamer van de schepenen en de Vierschaar, ruimtes waar gevonnist werd over prostitutie, gefotografeerd. Ook maakte hij foto’s van kelders. Een woonkelder voor arme lieden onder een huis in de Kruisstraat en een ruimte onder Hotel Central op de Markt, waar destijds de militaire hoofdwacht zetelde, krijgen een plek in het boek. 

RAADSELACHTIG VERZOEK OVER EEN BEKER

Niet alleen musea leverden veel illustraties aan. Archiefdiensten zorgden voor kaarten, voorwerpen en oude foto’s uit ’s-Hertogenbosch.  Een aanvraag door Wassink van een scan van een foto van een avondmaalsbeker bij het Brabants Historisch Informatie Centrum riep vragen op bij die archiefdienst. Hij kreeg het gevraagde snel geleverd. Wel stond in de e-mail dat men heel benieuwd was naar de reden van deze foto in een boek over prostitutie. Wassink heeft keurig teruggeschreven dat de gereformeerde kerk in ’s-Hertogenbosch nogal eens bordeelhouders de deelname aan het heilige avondmaal ontzegde.

Het zoeken van illustraties vereiste soms creatief denkvermogen, maar Wassink vond dat heel leuk werk.

Afbeelding 1

Nogal wat hoeren waren gewezen naaisters. Deze vrouw is een toonbeeld van deugdzaamheid en is niet gediend van het geld dat de man haar aanbiedt. Judith Leyster schilderde haar in 1631.

Collectie Mauritshuis, Den Haag, inv. nr. 564.

Afbeelding 2

Een van de uiterst smalle zijstraatjes (nu ingang Vughterstraat 145-145 F). Destijds een plek van armoede en prostitutie.

Foto Alfons van Stiphout.

< Terug naar overzicht